Astronomiye çok ilgi var. En temelden anlatmak istiyorum. Mesela resimdeki gibi gök cisimlerini tanımayı ister misiniz?
Konu, astronomi meraklıları için. Bu nedenle bilenlere basit gelebilir, ancak onlar da isterlerse katkı sağlayabilirler. Asırlar önce, henüz teleskop icat edilmemişken, insanlar yıldızları gruplayıp tanrılara, hayvanlara, insanlara benzeterek isimlendirmişler. O zamanlarda bilim çok gelişmediği için gruplamayı yıldızların birbirlerine göre konumlarına bakarak yapmışlar, hayali resimler çizmişler. Mesela, 7 yıldızın oluşturduğu şekli büyük bir ayıya benzeterek Büyükayı Takımyıldızı ismini vermişler(Ursa Major)
Gökteki en parlak yıldız Sirius'u da içine alan yıldızlar, köpeğe benzetilmiş ve Büyük Köpek Takım yıldızı denilmiş.
İnsanlar bazen de yıldızları insanlara benzetmiş ve buna göre isim vermiş. Avcı Takımyıldızı gibi
Yıldızlar bazen de mitolojik yaratıklara benzetilmiş, buna göre isimlendirilmiş. Yarı insan, yarı at Centaurus gibi
Eski insanlar, bir şekle benzettikleri 48 takımyıldızını isimlendirmişler. Günümüzde ise 88 tane takımyıldızı var.
Takımyıldızları aslında gerçek yıldız toplulukları değil. Normalde birbirlerine çok uzak olabilirler ama biz onları yan yana görürüz. Kimisi parlak, kimisi değil. Bazısı yakın, bazısı uzak. Yani takımyıldızları birbiriyle ilişkisi olmayan yıldızlar.
Birbirine yakın olan ve kütle çekimle bağlı olan yıldızlar da var, onlara Yıldız Kümesi deniliyor. (video: M22 YK)
Gökyüzü gözlemciliği için "yıldız haritaları"nı kullanmak gerekiyor ama bu haritaları kullanmak kolay değil ve biraz bilgi gerektiriyor. Mesela yıldızların parlaklık sistemi, gökyüzündeki uzaklıkların
ölçümü, gökyüzü koordinatları, gök cisimlerinin nasıl adlandırıldığı gibi...
Gökyüzündeki her yıldızın parlaklığı farklı,kimi sönük, kimi çok parlak. insanoğlu asırlar önce (MÖ 2) yıldızları parlaklıklarına göre gruplara ayırmış ve bu ölçme sistemine "kadir" demiş.
En parlak yıldızlara 1.kadir yıldızlar, en sönüklere 6.kadir yıldızlar denilmiş. (Rakam büyüdükçe parlaklık azalıyor)
Teknoloji geliştikçe bazı yıldızların 1.kadirden daha parlak olduğu görülmüş, o yüzden zamanla -(eksi) işareti de kullanılmaya başlanmış. İnsan için çıpla gözle görme sınırı 6.kadir olarak kabul edilir. Daha büyük kadirli(daha sönük) yıldızlar için teleskop gerekiyor. Bir örnek vermek gerekirse Güneş'in kadir'i -26.8 iken, en parlak yıldız Sirius -1.47 kadir, Mars 1.84 kadirdir.
Yıldız haritaları da genellikle yıldızların parlaklarına göre sınıflandırılır: 3.Kadir yıldızı atlası ya da 7.kadir yıldızı atlası gibi. Mesela soldaki yıldız haritasının kadiri 6-7 (sönük ve görünmeyenler), sağdaki 3-4-5 (parlak, görünen yıldızlar)
"Bütün yollar Roma'ya çıkar" sözünün gökteki karşılığı "Bütün yollar Pegasus'un Büyük Karesi'ne çıkar" diye geçer.
Pegasus bir takımyıldız, "Büyük Kare" ise gökyüzünde kolayca fark edilebilecek bir şekil (adı gibi bir kare)
Bütün yolların bu kareye çıkması sözü ise bir köşeden bir çizgi çizdiğinizde, bilenen bir gök cismine gitmesinden.
Karenin kuzeydoğu köşesindeki yıldız, başka bir galaksiye, Andromeda'ya ait. İsmi Alferatz ve Arapça'dan geliyor.
Karenin bir köşesinden mesela doğu ucundan kuzeye bir çizgi çizdiğinizde "Kutup Yıldızı"na gidebilirsiniz.
Bu arada, Altair yıldızı, yazın gökyüzündeki üçgeni oluşturan yıldızlardan biri. Diğerleri Vega ve Deneb.
Gökyüzündeki en parlak yıldızlardan olan Deneb ve Vega'yı bulmak için Kare'nin köşegenini takip etmelisiniz.
Teoride kolay olsa da, pratikte bunları bulmak her zaman kolay değil. Çünkü Pegasus'u yada Büyük Kare'yi her zaman gökyüzünde göremezsiniz. Gök cisimlerini bulmak için en garantili yol yıldız haritası (gök atlası) kullanmak ama bu başka bir yazının konusu.
Şehirde yaşıyorsanız ve evin balkonundan/penceresinden gökyüzüne bakıyorsanız yıldızları görmeniz kolay değil. Büyük Kare"de her zaman görünmeyebilir ama kış aylarında her zaman görebileceğiniz bir şey var: Avcı (Orion) takımyıldızı. Kışın güneye doğru baktığınızda yan yana 3 yıldız olduğunu göreceksiniz.
Ortadaki 3 yıldız (Alnitak, Alnilam ve Mintaka) avcının kemeri ya da Orion Kuşağı olarak bilinir. (İsimler Arapça)
Avcının omzunda parlak sarı renkli bir yıldız var, ismi Betelgeuse. Bu da Arapça "gizemli kadın" manasında
Betelgeuse, aslında "kırmızı dev" diye geçen bir yıldız ve Güneş'ten en az 100 kat parlak, çapı 600 kat büyük.
Avcının ayak bileğindeki yıldızın ismi Rigel. Avcının en parlak yıldızı. Ayrıca gökyüzündeki en parlak 7. yıldız.
Avcı takımyıldızında tabi meşhur Avcı Bulutsusu var, gece çıplak gözle görülebilir ama şehirden görmeniz zor. Avcıyı bulmak için bir başka yol da, göğün en parlak yıldızı Sirius'ün (Büyük Köpek Takım yıldızında) sağına bakmak.
Bu anlattıklarımın hepsini (bulutsu hariç) gökyüzüne bakarak görebilirsiniz.
Yazacak daha çok şey var. Zodyak kuşağı yani burçları belirleyen takım yıldızlarla devam edelim. Şu anda 88 takımyıldız var ama bunlardan 12'sinin özel bir önemi var. Çünkü bunlar Zodyak Kuşağı diye bilinen yerde. Eskiden insanlar Güneş ve gezegenlerin bir rotada,dar bir yıldız kuşağının içinden ilerlediğini fark etmiş ve bu rotaya ekliptik demişler. Rotanın içinden geçtiği takım yıldızlarına ise canlılar kuşağı anlamında "zodyak kuşağı" takım yıldızları denilmiş.
Zodyak kuşağında adlarını hayvanlardan, insanlardan ve simgelerden alan 12 tane takımyıldız bulunuyor.
4000 yıl kadar önce insanlar, olan olayları, o an gökyüzünde gördükleri takım yıldızlarına bağlar ve aralarında bir ilişki kurarmış. Mesela yağmur yağdığında hep aynı şey görünürmüş: Kovayla su döken biri. O yüzden bunlara kova takımyıldız denilmiş.
Herkül'e yenilen aslanın postu Herkül'e kalkan olurken, göğe yükselen ruhu orada yeniden hayat bulur.
Herkül'ün zehirli okundan kurtulamayan yarı insan, yarı at bir yaratık. Sentor'un ruhu da göğe yükselmiştir. (Yay)
12 Takımyıldızını bu şekilde isimlendiren Yunanlılar, sadece olayları değil, insanların doğumlarını da bu yıldızlarla ilişkilendirmişler. Mesela aslan takımyıldızının göründüğü zamanlarda doğanları, aslanın karakterine sahip olacağını düşünmüşler yani güçlü, gururlu ve lider. Doğduğu anda gökte aslan takımyıldızı olan bir kişinin, ömrü boyunca bu takımyıldızının hareketinden etkilendiği düşünülmüş. Astroloji, astronomi gibi bir bilim değil ama bugün yıldızlar hakkında bildiğimiz çoğu şeyi, eski gökyüzü gözlemcilerine borçluyuz.
Bu yazıyı kitap ve teleskop tavsiyesi ile bitirelim. Önce kolay olan kitap ile başlayalım, çünkü astronomi konusunda Türkiyede kitap neredeyse yok. Astronomi konusuna özel bir kitap geçtiğimiz günlerde Türkçe'ye çevrildi. İsmi Astronomi, Nobel Yayın. Okumadığım için yorum yapamıyorum. Evren ile ilgili Türkçe'ye çevrilmiş bir kaç kitap var, dili sade, anlatımı güzel. Başlangıç için ideal: Evren 101 ve Evren Tweetlendi. Yine aynı kapsamda, yani doğrudan astronomi değil ama ayı, gezegenleri, galaksiyi anlatan Taşkın Tuna'nın kitapları var.
En çok sorulan sorulardan teleskop konusuna gelirsek, burada opsiyonlar kitaplara göre daha fazla ama sizin önceliğiniz önemli. Neyi, ne kadar görmek istiyorsunuz? Ay, gezegenler, galaksiler, derin uzay cisimleri? Sadece görmek mi istiyorsunuz, foto çekecek misiniz? Soruların cevabına göre ayırmanız gereken bütçe değişecektir. Mesela sadece Ay ve gezegenleri göreyim derseniz, max. 1000 TL yeterli. Bunlar yetmez, yakın galaksileri, nebulaları, yıldız kümelerini vs görmek istiyorum derseniz, 5000 TL'yi gözden çıkarmalısınız. Bu son saydıklarımı görüp fotoğraflarını da çekme niyetiniz varsa, min. 10.000 TL gerekecek. Tabi tüm bu fiyatlar Türkiye için.
Şu an Türkiye'de bir kaç büyük teleskop markası var ve 2 ayrı distribütör getiriyor. 1. Firma: Celestron, Meade, 2. Firma: Orion, Skywatch. Ben ilk teleskobumu Amerika'dan aldığım için firmalar hakkında çok bilgim yok, 2. sini buradan aldım ama henüz firmayla işim olmadı. Teleskop markaları olarak bu 4 marka da iyidir, kendini kanıtlamıştır ama benim kendi görüşüm, Celestron daha popüler ve biraz daha iyidir. Başlangıç seviyesi olarak, odak açıklığı 100 mm'ye yakın olanları tercih edin. Ayrıca teleskobun ayakları (kundak) da teleskop kadar önemli. İstediğiniz gök cismini kendisi bulan GPS'li kundaklar da var, manuel olanlar da. Manuel kullanacaksanız cismin yerini bilmeniz lazım. Gökyüzü gözlemciliği bir hobi olarak başlar, sonra bağımlılığa döner. Ancak ilk başta, az bilgiyle bu işe çok para ayırmak doğru değil. Çok para ayırsanız bile, NASA'nın sitesindeki resimlerin benzerini çekmeyi unutun, onlar çok özel teleskoplarla genellikle uzayda çekiliyor. Ancak bu konuda ilerledikçe nebulaların,galaksilerin çok güzel fotoğraflarını çekebilirsiniz. http://www.astrobin.com sitesindekiler gibi.
Yazıyı toparlarsak; astronomi öncelikle merak işi. Gökyüzündeki bir yıldızın hikayesi yada Ay'ın gizemli kraterleri sizi heyecanlandırmalı. Mars'ın kızıllığı, gökyüzünde göremediğimiz çok uzaktaki gizemlerin büyüsü, evrenin kelimelere sığmaz büyüklüğü bu heyecanı büyütmeli. Tüm bunların yolu da, gece balkona ya da pencereye gidip, gökyüzüne artık farklı bir gözle bakmaktan geçiyor. İçinizdeki merak ve öğrenme isteği arttıkça, her şeyden bir şey öğrenmeye başlayacaksınız. Bazen bir filmden, bazen de bir kitaptan... Ve siz gökyüzünü tanıdıkça, bazı şeylerin ne kadar küçük ve önemsiz olduğunu anlayıp, Dünya'ya farklı bir gözle bakacaksınız... Bu yazıyı burada bitirelim. Darısı "zaman yolculuğu" yazısına...
Yazıya özel kapanış yapalım. Teleskopla bu muhteşem galaksiyi (M83) ilk kez gördüğünüzde, aklınız başınızda olmayacak.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder